Fall Íslands

400 milljarðar brátt á móti krónunni

Það gefur auga leið, að 400 milljarða skuldabréfaútgáfa erlendra banka í íslensku krónunni er ekki sú traustsyfirlýsing sem hún lítur út fyrir að vera, heldur misneyting á litlu hagkerfi sem sér sig tilneytt til þess að hækka vexti endalaust þar til fáir þora að taka áhættu með þann gjaldmiðil lengur.  Ástæða þess að erlendir aðilar misnota krónuna á þennan hátt er aðallega sú, að þannig er hægt fá ofurháa skammtímavexti.  En það vita allir að þessu linnir öllu allt í einu einn daginn, enda eru framvirkir samningar á móti þessarri svokölluðu traustsyfirlýsingu, sem hægt er að snúa við í einni svipan.

Í raun er um að ræða ávísunarkerfi, sem bólgnað hefur út svo mikið, að enginn þátttakendanna treystir sér til eða vill benda á að það sé sprungið, því að hann springur þá með því. Þetta verður því áhlaup á bankana, „a run for your money“. Um leið og einhver stóraðilinn treystir sér ekki til þess að taka þátt í vitleysunni lengur, snýr hann samningunum við og þá gera flestir hinna það,  því að ella tapa þeir miklu á því að hanga á samningunum.  Flest bankafólk getur ekki annað en að dansa þennan darraðadans með sinni stofnun áfram og bent á ástæður þess að slíkt fall sé ólíklegt, þótt að það viti betur.  Því miður er hægfara aðlögun afar ósennileg.  Þetta er skyndilegt fall á nokkrum dögum.  Dæmi um fall álíkra spilaborga eru mörg í sögunni og þurfa ekki að vera rakin hér.  Í hringferli vörunnar þá er þessi vara, skuldabréfaútgáfa í krónum með framvirkum samningum á móti, löngu komin á síðasta stigið, "milking cow", eða mjólkurkýrin.  Hana ber að blóðmjólka þar til hún drepst.  Afleiðingarnar fyrir íslenskt samfélag verða hrikalegar, aðallega gengisfallið, síðan stöðnunin. 

Fasteignahrun í kjölfarið?

Samfara gengisfallinu er annað mikilvægt fall líklegt, þ.e. fasteignahrunið sem virðist framundan.  Fæstir geta greitt afborganir af fasteignalánum þegar vextir og verðbætur eru samanlagt um 20% á ári.  Fjöldinn seldi í raun fasteignir sínar inn til bankanna á síðustu tveimur til þremur árum og fer nú að blöskra greiðsluseðlarnir.  Hengingarólin er stöðugt lengd, því að bankarnir græða mest á því, heldur en að innkalla veðið og að geta síðan ekki selt eignina fyrir upphæð lánsins. 

Gengisfall og fasteignahrun getur auðveldlega valdið falli á íslenskum hlutabréfamörkuðum, sem eru fullháðir gengi bankanna.  Þó ættu útflutningsfyrirtæki og þeir sem framleiða handbært virði að spjara sig. 

Ekki ríkisstjórninni að kenna

En eitt af því öfugsnúnasta við allt þetta umrót verður það, að flestir munu ekki kenna sjálfum sér eða bönkunum um ófarirnar, heldur ríkisstjórninni, sem er alrangt.  Ef ég veðset húsið mitt, tek stærðar lán og held stóra veislu í húsinu fyrir andvirðið, er það þá ríkisstjórninni að kenna að gluggapóstinum rigni inn um dyrnar í þynnkunni þegar allir gestirnir eru löngu farnir?  Nei, það eru aðilarnir sjálfir sem blekktu og létu blekkjast fyrir skammtímahagsmuni og súpa síðan seyðið af því.  Að vísu er það svo að helstu fjármagnseigendur eru það ekki fyrir tilviljun, heldur sjá þau slíka þróun fyrir og eru þegar búin að grípa til ráðstafana gegn þessarri áhættu fyrir sig og sína með því að fjárfesta æ meir í erlendum eignum og gjaldeyri.   Fjármagnsflóttinn er síðan loka- bensíngusan á krónubálið.

Vaxtamunarmyllan

Bankaklúbburinn vill ekki umræðu um vaxtalækkun, því að hún hefur keðjuáhrif, sem kemur niður á bönkunum. Nýleg gengishækkun krónunnar veldur söfnun gjaldeyris hjá bönkunum sem koma síðar af stað gengislækkun.   Þetta ferli skilar þeim miklum hagnaði og er svikamylla í raun.  Stöðugleiki er versti óvinur þess, þar sem lítill gengishagnaður safnast í jafnvægisástandi.

Helsti gjaldmiðillinn sem vaxtabraskarar nota til þess að fjármagna kaupin á rándýrri vaxtakrónunni er japanska jenið,  JPY.  Ógnar-upphæðir jena eru lánaðar til braskara,  sem kaupa hávaxtagefandi krónur en borga litla vexti af JPY láninu.  Þetta er alþekkt og þrautreynd aðferð, sem hefur gefist vel og lengi með krónuna, en brugðist á nokkrum öðrum stöðum með aðra gjaldmiðla í heiminum á sama tíma, aðallega í Asíu 1997 og Rússlandi árið 2001.  Venjulega felur þetta í sér fyrir fjárfestinn að hann færist hátt upp á áhættukúrvuna við það að kaupa hávaxtagjaldmiðil, en íslenska ríkisstjórnin hefur verið svo fjárhagslega ábyrg í langan tíma, að flestir gefa ríkinu hæstu einkunn.  Því er ekkert sem mælir gegn því fyrir hvern einstakan fjárfesti að taka þátt í þessum vaxtamunaleik.  Öryggið virðist algert, þar sem ljóst er að íslenska ríkið borgar sínar skuldir og ver sinn gjaldmiðil ef út af bregður.  En er það svo öruggt? Ekki hefur það reynst svo með aðra gjaldmiðla í gegnum tíðina, þótt stærri séu og seljanlegri.  Um leið og allir fara að taka þátt í einhverjum "öruggum" leik, þá kemur galli hans í ljós með skelli. 

Hver græðir?

Ef "allir" eru að græða, þá er einhver að blæða fyrir það.  Íslenska krónan og íslenska þjóðin borgar brúsann í þessu dæmi.  Vextir eru lánsgjald fyrir peninga.  Þessir háu vextir eru því hátt gjald sem Íslendingar greiða til þess að fá lánaða peninga.  En hvaða Íslendingar?  Ekki bankar eða aðrir stórir lántakendur, því að þeir eru milliliðir sem fá greiddan mikinn mismun á lántöku og lánveitingu sinni.  En eins og með virðisaukaskatt, þá er það endaneytandinn sem borgar brúsann.  Sá aðili varðandi krónuna er aðallega íslenski fasteignaeigandinn.  Það sama gerðist hér á landi og í Asíska gengisfallinu 1997, að fasteignaverð bólgnaði upp úr öllu samhengi við það sem eðlilegt getur talist.  Afrakstur húseignar, s.s. með leigu, getur engan veginn staðið undir því háa verði og vaxtagreiðslum sem markaðurinn var búinn að spenna sig upp í með hjálp fjármálastofnana.  Öllum var ljóst að þetta væri komið út fyrir allan þjófabálk, en hvatinn til þess að segja stopp var ekki fyrir hendi, þar sem myllan malar ekki kornið ef hún er stöðvuð.  Sjónarspilið heldur enn áfram hér á Íslandi, enda lýkur því ekki fyrr en gengið fellur fram af klettum og fasteignaverð um tugi prósenta.  Vegna eðlis markaðarins gerist það ekki með hægfara þróun, heldur með skelli. 

Mjúk lending er ekki möguleg

Íslenskir bankar láta þjóðina gæla við þá tilhugsun að við fáum "mjúka lendingu" í efnahagslífinu, en það er ekkert mjúkt við það að ofhlaðin flugvélin hlussast niður á völlinn.  Annað hvort snúa allir stöðum sínum við eða ekki, það er ekkert millistig.  Ef Seðlabankinn reynir að verja stöðu krónunnar, þá getur það vopn snúist í höndum hans og notað gegn honum.  Jafnvel Englandsbanki stóðst ekki árásir braskaranna árið 1992 þegar til stóð að Breska pundið yrði hluti sameiginlegu Evrópsku gjaldmiðlakörfunnar ECU.  Soros, stærsti gjaldmiðlabraskari heims, seldi pundið framvirkt ásamt fleirum og græddi einn milljarð punda á falli þess.  Breska þjóðin blæddi fyrir vikið, en ekkert var hægt að gera í því og niðurstaðan varð sú að pundið varð ekki hluti af ECU.

Ísland er jaðarmarkaður

Vaxtarmarkaðir úti í jaðrinum eins og sá íslenski gefa mikið af sér gjaldmiðlaspekúlanta á meðan vöxturinn í hagkerfinu getur haldið háu vaxtastigi við, en um leið og jafnvægi kemst á markaðinn, þá minnkar mismunurinn og þar með hvatinn til þess að taka á sig þá áhættu að sitja uppi með gjaldmiðil sem enginn vill kaupa frekar en frystikistu á Svalbarða.  Unga fólkið sem er drifkrafturinn í íslenskum bankaviðskiptum hefur ekki enn fengið að kynnast alvöru mótlæti, þar sem ekkert gengur og tregðulögmál markaðarins taka við. Vissulega fann það keiminn af slíku árið 2000, þegar loftið úr mestu hlutabréfabólunni losnaði, en þau hafa ekki kynnst þeirri tilfinningu að vera eins og illa lyktandi fjósastrákur á glæsiballi þar sem enginn dansfélagi fæst.  Þannig er sá, sem er að reyna að selja krónubréf eftir fall krónunnar.

Hundraða milljarða þögn

En af hverju ætti að koma til þess að tiltrú bankanna á íslenska ríkið og krónuna minnki svo verulega að krónan falli?   Það þarf ekki mikið til, eins og málum er nú fyrir komið.  Varnaðarorð Fitch, Den Danske Bank og fleiri greiningaraðila erlendis um íslenskt efnahagslíf eiga að fullu við áfram og raunar mun betur nú, því að það sem var aðfinnsluvert í hagkerfi okkar hefur farið mun lengra í vitlausa átt eftir greiningarnar.  Það er athyglisvert, hve vel Parkinsonslögmálið virkar, að því stærri sem tölurnar eru, því óskiljanlegri verða þær fyrir flest fólk og færast þar með út úr veruleika hverrar manneskju.  Þjóðin hafði áhyggjur af því fyrir nokkru, að verið væri að gefa út skuldabréf í íslenskum krónum fyrir tugi miljarða.  En síðan, þegar þessir tugir fóru yfir hundraðið og urðu mörg hundruð, þá ríkir nær þögn um málið, samanborið við lætin út af fyrstu milljarðatugunum.  En auðvitað breyttist ekkert, nema það að vandamálið varð miklu stærra.  Síðan, þegar kom loks að fyrsta gjalddaga stórs krónubréfs nú í haust og reyna átti á það hvernig hagkerfinu riði af, þá var því framlengt og bankakerfið andaði léttar, þegar það hefði átt að bregðast við vánni.  Enn stærra vandamáli en áður hefur því verið sópað undir teppið og þeir milljarðatugir sem voru á gjalddaga bættust í hóp hinna, sem eru á gjalddaga á næsta ári.  Næstkomandi september eru t.d. 80 milljarðar á gjalddaga á tveim dögum, en gjaldeyrisvarasjóður Seðlabankans var einmitt af þeirri stærð fyrir skemmstu.  Þegar fulltrúi Seðlabankans var spurður á fundi um gjaldeyrismál nýlega, hvort sá gjalddagi valdi ekki áhyggjum, þá taldi hann svo ekki vera, þar sem honum yrði líklega framlengt!  Framtíðaröryggi gjaldmiðils okkar Íslendinga veltur semsagt á því hvort óvægin erlendur gjaldeyrisbraskari framlengir hengingarólina á krónunni eða ekki.  Á meðan er það eitt öruggt, að vaxtastig helst hátt, því að ef það er lækkað, þá hverfa þessir "gæðafjárfestar" með allt sitt hafurtask á einni nóttu og krónuakurinn verður sviðin jörð. 

Aðgerðir

En hvað er til bragðs fyrir þau sem vilja bregðast við væntanlegu falli krónunnar?  Þar kemur að erfiðustu spuningunni, því að hver einstaklingur endar yfirleitt á því að bjarga eigin skinni, þótt siðferðishliðin geti verið vafasöm.  Hann réttlætir þá einungis gjörðir sínar.  Reynslan hefur sýnt, að það er þjóðin sjálf, sem missir fyrst trúna á eigin gjaldmiðil í gengisfalli.  Íslendingar sem stýra erlendum sjóðum eru með helstu stöðurnar gegn krónunni samkvæmt fréttum.  Fólk fer að safna erlendum gjaldeyri þegar það verður í vafa um sinn eigin, enda er það skynsamlegt að hugsa svo.  Fólki sem stýrir stærstu sjóðum Íslendinga, lífeyrissjóðunum, er uppálagt að gæta og auka við virði þeirra eigna á sem öruggastan hátt.  Það kaupir því dágóðan hlut i erlendum verðbréfum og raunar æ stærri hlut núna, þegar flest eru sammála um það að tilhneiging verði til veikingar krónu.  Allir vilja lífeyrissjóð sinn sterkan, hvort sem það þýði veika krónu eða sterka. Þannig leggjast flest þeirra á eitt um það að veikja krónuna, enda gleyma mörg þeirra því seint þegar lífeyrissjóðurinn rýrnaði um rúman fjórðung á einu ári, en stjórnin greiddi stjórunum milljóntugi í kaupauka og sendu okkur teppi til þess að halda á okkur hlýju. 

Það er ekki hægt að mæla með neinu öðru en að hver og einn bjargi sér með því að eignast erlendan gjaldeyri þessa dagana.  Bankarnir keppast hvort eð er við það að kaupa hann í sterkri krónu.  Starfsfólk bankanna hringir í einstaklinga til þess að fá fólk til þess að "spara" á ýmsan hátt þ.e. að leggja krónur inn núna á langtímareikninga þar sem þær étast upp vegna veikingar krónu og vegna verðbólgu.  Mesti sparnaður sem hugsast getur er að borga upp ógnarhá íslensk lán, sem éta sig ella hratt inn í hverja þá eign sem að baki þeim stendur.  Látið ekki blekkjast tvisvar, fyrst með því að gefa fasteignirnar ykkar til bankann og þræla síðan fyrir vöxtunum allt lífið og síðan núna, að láta þá fá spariféð þar sem verðbólga og vaxtamunur étur það upp. 

Framvirkir samningar með huliðshjálm

Framvirkir samningar er sá þáttur efnahagslífsins sem fæstir skilja og er jafnframt einn hættulegasti þátturinn.  Það má útskýra hann sem ávísanakerfi, sem byggir á væntingum um væntingar um aðrar væntingar.  Raunstaða einhvers sjóðs, banka eða jafnvel þjóðarbús er sjaldnast ljós, nema tekið sé fullt tillit til þeirra framvirku samninga sem hafa verið gerðir, enda ber að efna þá eins og alla aðra samninga.  Sú fjárhagsstaða, sem virðist vera fyrir hendi á einhverjum tímapunkti, er sjaldnast raunstaða, því að framvirkir samningar eru hluti stöðunnar, en þeir eru ávísun upp á óvissa framtíð, sem enginn getur sagt nákvæmlega til um.  Stærsti hluti peningamagns í umferð er víst bundinn í framvirkum samningum, þannig að það gengi sem birtist á skjánum í dag er margveðsett með ávísunum fram í tímann.  Þannig breytast t.d. grunnþættir (fundamentals) gjaldmiðils kannski lítið á einhverju tímabili, en væntingar fjárfesta um aðgerðir annarra fjárfesta fram í tímann ráða mestu um stundargengi gjaldmiðilsins. Sveifla þessarra væntinga getur verið með ólíkindum, jafnvel á nokkrum mínútum.  Hjarðmennska verður gjarnan ríkjandi, þar sem allir sjá ljós eina stundina en myrkur í aðra, þótt sama birtan hafi verið allan tímann.  Þannig sagði morðinginn Axlar-Björn á Snæfellsnesi forðum : "nú eru sólardagar litlir, piltar " , er hann var leiddur til aftöku sinnar í heiðskíru veðri.

Samtrygging litla klúbbsins

Samtrygging og grafarþögn fjármálafólks um ákveðna þætti efnahagslífsins getur stundum verið ótrúleg.  Þannig er nú með "krónubréfin" að það hentar ekki markaðnum að taka á þeim sem vandamáli.  Seðlabankinn talar jafnvel um þau sem "traust erlendra fjárfesta " á krónunni, en því fer fjarri.  Það væri rétt ef ekki væru framvirkir samningar sömu aðila á móti, sem sýna að þeir treysta ekki krónunni og eru til í það að hoppa af vagninum á hvaða augnarbliki sem er.  Þessi skakka staða krónunnar er nær 500 milljarðar.  Nær ómögulegt myndi reynast að greiða út þá upphæð í erlendum gjaldeyri ef eftir því væri gengið öllu í einu, jafnvel þótt allir bankarnir og Seðlabankinn leggðust á eitt til þess að bjarga krónunni, sem þeir myndu ekki gera fyrr en hún hefði fallið verulega, því að þá hafa þeir fengið drjúgan gengishagnað á gjaldeyriseign sína.  Opinberlega lítur þá svo út að bankarnir hafi "bjargað" krónunni frá árásum vondu karlanna úti í heimi, en hvernig má það þá vera að bankarnir græði á öllu saman fyrst þeir fórna sér á þennan hátt?

Vaxtalækkun er eina leiðin

Það er einungis ein leið til þess að taka strax á þessum uppsafnaða vanda krónunnar: að Seðlabankinn lækki strax stýrivexti að einhverju viti, t.d. um 2%.  Hver heldur að einkaneysla rjúki upp við það að Seðlabankinn lækki stýrivexti úr 14% í 12% ?  Þeir hljóta að vera fáir.  Með verðbólgunni eru þetta ótrúlega háar tölur og það tekur enginn slík lán ótilneyddur.  Ákveðin keðjuverkun færi af stað, þar sem snarminnkaður vaxtamunur gerir það að verkum að það borgar sig ekki endilega fyrir erlenda aðilann að taka lengur áhættuna á því að eiga lengur krónubréf.  Því innleysa þeir framvirku samningana sem eru á móti krónubréfunum og æ færri fjárfestar fást til þess að halda úti skuldabréfum í íslenskum krónum.  Þeir íslensku bankar sem lengst hafa gengið í að útvega krónubréfin fá stærsta skellinn, jafnvel þótt þeir séu baktryggðir að hluta, því að einhver er alltaf ábyrgur fyrir aðgerðinni sjálfri.

Því miður, þá er þessi skellur óumflýjanlegur. Líklegt er að allt tal um að taka Evru upp sem gjaldmiðil aukist á Íslandi í kjölfarið. Krónan reyndist okkur vel, en varla verður feig forðað einu sinni enn. Við förum þó altént ekki í Evrópusambandið.

Ritað í nóvember og desember 2006 (fyrir gengissig).

Athugasemdir

[Þórður Gunnarsson, 6.3.2007 kl. 22:22]

Afar áhugaverð lesning.

Bestu kveðjur, 

[Plato (IP-tala skráð) 7.3.2007 kl. 00:32]

takk fyrir þetta - þetta var mjög áhugaverð lesning

[Þórarinn Ólafsson, 7.3.2007 kl. 01:18]

Sammála þér í flestu. Hinsvegar getum við engu að síður kennt bæði seðlabankanum og pólítíkinni um hvers vegna þetta ástand fór úr böndunum.

Stjórnmálamennirnir höfðu ekki ímyndunarafl fyrir því að bankarnir gætu orðið svona rosalegir. Það hefði þurft að hugsa fyrir ýmsu áður en ríkisbankarnir voru seldir (sem var gott í sjálfu sér) Það hefði þurft að eiga við verðtrygginguna (sem sumir hagfræðingar af óskiljanlegum ástæðum telja nauðsynlega fyrir krónuna en hún er fyrir löngu síðan orðin baggi á íslensku krónunni). Bankarnir eru því miður ekki nægilega hræddir við verðbólguna (sérstaklega ekki í byrjun) það var smá hræðsla þegar þeir voru í síðustu endurfjármögnun. Þá hefði þurft að selja íbúðarlánasjóð, þrátt fyrir að aukið lánhhlutfall íbúðarlánasjóðs hafi ekki verðið það sem kom ruglinu af stað (eins og margir halda, sérstaklega bankamenn) þá hefðu bankarnir ekki farið í þennan slag af eins miklu offorsi ef íbúðarlánasjóður af fylgt með í kaupunum.

 Seðlabankinn er heldur ekki stikkfrí. Í stað þess að auka bindiskyldu bankana (þeir hafa heimildir til þess í lögum) þá auka þeir vexti og aftur vexti. Svo virðist sem seðlabankinn hreinlega þori ekki að taka fram fyrir hendurnar á bönkunum heldur treysti því að bankarnir nái að leysa málið... og aðstoða þá með ofur-vöxtum.

 Því miður þá virðist veislan ætla að enda með ógurlegum timburmönnum. Það versta er að þeir sem skemmtu sér best verða minnst timbraðir...

[Pétur Gunnarsson, 7.3.2007 kl. 11:45]

Takk fyrir þetta.

[Þórdís Bachmann, 7.3.2007 kl. 13:55]

Takk fyrir djarfyrta og þarfa grein, Ívar. Loksins, loksins.

[Bjarni Kjartansson, 7.3.2007 kl. 14:19]

Svo er það annað, sem vert væri að skoða en það er hvernig bankar og nokkrir sparisjóðir komast upp með, að reka fast-eignafélög.  Það ku bannað að bankalögum en samt praktiserað.

 Löffarnir virðast komnir með vinaklúbba, hvar þeir gera út um skuldamálin og eignast fasteignir á slikk.  Semja sín a´milli um ,,uppboðsandlagið" .

Svo er alveg furðulegt, að mann muni ekkert aftar en svona tíu ár.  Árin fyrir stóru Kreppu voru einmitt svona, sumir urðu moldríkir á sviðpstundu í verðbréfa og bankabraski en svo sprakk allt og allt hrundi í andlit manna en  hverra?  Jú auðvitað venjulegra brauðstritara, þeir misstu vinnuna og eignir sínar, þar sem ekki voru til aurar að borga af veðlánum.

Nú eru fluttir inn hálfgerðir þrælar, til að vinna á töxtum, sem okkar menn myndu nú ekki láta bjóða sér, þannig lækka launin hægt og bítandi, síðan fellur draslið.

 Það vantar fleirri töffara í stjórnarráðið.  Gæja sem geta gengið milli bols og höfuðs á braskaralýðnum, eða eins og Matti Bjarna kallaði þá--Gróðapunga,--  Gírugar aurasálir, sem ekkert virða og kæra sig kollótta um hag þjóðar eða almennings, eins lengi og ,,greiðslur " til þeirra úr bönkunum eru nægjanlega ríflegar.

kærar þakkir fyrir greinina --meira af slíku

 kveðjur

Miðbæjaríhldið