Skyldulesning: Björgólfur Guðmundsson

Viðtal Agnesar Bragadóttur blaðamanns við Björgólf Guðmundsson athafnamann í Morgunblaðinu í dag er alger skyldulesning hverjum þeim sem reynir að skilja atburði síðustu vikna til hlítar. Björgólfur hefur gegnt lykilhlutverki í atburðarás viðskipta- og menningarlífs á Íslandi síðustu ára og því er fengur að því að lesa um það þegar hann leggur öll föllnu spilin á borðið fyrir einni skörpustu blaðakonu landsins.

Viðfangsefnið er sérstaklega viðkvæmt, þar sem flestir eiga nú um sárt að binda eða hreinlega liggja í valnum eftir hamfarirnar. Því er ólíklegt að hlutlægt mat finnist nú um stundir, en það er æskilegt þar sem ella er hætt við einstreymisvaðli helstu fjölmiðla, allt í einum farvegi.

Nú er innanbúðarmaðurinn því fundinn sem ég leitaði eftir í gagnrýni minni á bankana og Seðlabankann í blogggreinum á Mbl. sl. eitt og hálft ár (sbr. tenglarnir hér til hliðar). Björgólfur segir stóra vandamálið vera það að Ísland hafi aldrei átt nógan gjaldeyri. Við eyðum um efni fram, meira en við öflum. Hann staðfestir hér helstu tvenna áhrifaþættina sem ég taldi til vansa í efnahagsmálunum, þ.e. háa stýrivexti og eina verstu birtingarmynd þeirra, jöklabréfin. Hvorttveggja bólgnaði upp úr öllu valdi þar til ekki varð við atburðarásina ráðið, með þekktum afleiðingum.

Björgólfur segir í viðtalinu:  „Það hefur verið margbent á hversu hættuleg jöklabréfin eru. Við erum að greiða af jöklabréfunum hæstu mögulega vexti, þannig að Íslendingar hafa verið að greiða útlendingum meira en 10% vaxtamun, sem nemur 60 til 70 milljörðum króna á ári. Ef ég man rétt, þá fer sú upphæð langleiðina í að vera hin sama og þjóðarbúið fær fyrir útlutning sjávarafurða á ári.“

Einnig segir Björgólfur: „Það er auðvitað spurning hvort það var ekki m.a. vegna jöklabréfanna sem við gátum ekki lækkað vaxtastigið hér á landi, sem hefur um langt skeið verið að drepa atvinnulíf og einstaklinga“.

Björgólfur var fyllilega meðvitaður um það hvað var að í kerfinu, en gat ekki eða náði ekki að breyta því. Stjórn Seðlabankans var einnig meðvituð, en taldi stöðugt að lækkun stýrivaxta kæmi ekki til greina, því að þá ryki verðbólga upp. Fyrir vikið var litla krónublaðran blásin svo upp að öllum varð að lokum ljóst að hún springi, bara ekki með svo stórum hvelli sem varð.

Við upplifun síðustu vikna telja margir að Björgólfur hafi gert mistök. Eflaust einhvers staðar, en ef stöðugt er einblínt á þau, þá nýtur maðurinn alls ekki sannmælis sem einn okkar allra helstu athafnamanna, sem hefur látið okkur njóta jákvæðni og starfsorku sinnar drýgsta hluta ævinnar. Hvort sem hann kemur ríkur eða fátækur út úr þessari raun, þá þurfum við hans með í okkar hópi á ferð okkar um eyðimörkina framundan.

Krónan stærsta vandamálið

Athugasemdir

[Magnús Orri Einarsson (IP-tala skráð) 26.10.2008 kl. 10:54]

Sæll Ívar,

Það hefur verið fróðlegt að fylgjast með skrifum þinum á undanförnum mánuðum og þú hefur oft farið nærri því sem síðar hefur gerst.

Ég er samt með eina spurningu til þín og annarra sem vita betur en ég um þetta atriði. Af hverju voru þessi jöklabréf keypt inn til landsins? það var engin sem skyldaði bankana að kaupa þessi bréf sem einhver gaf út til að græða á vaxtamuninum. Íslenskir bankar gátu bara sagt, hei ég borga ykkur ekki 10% vexti þegar ég fæ 5% annars staðar, hver er þeirra ábyrgð?

Eins og ég sé þetta þá var þetta ekki þvingað og vel hægt að loka á þetta en það var ekki gert því þetta var svo gott þ.e. að peningarnir syntu bara að landi úr austri og vestri til handa bönkum að endurlána.

[G. Tómas Gunnarsson, 26.10.2008 kl. 11:08]

Ég held að það sé nokkur einföldun að segja að það sé svo slæmt að peningar hafi komið til landsins.

Spurningin hlýtur líka að vera til hvers voru þeir notaðir.  Hverjir sóttust eftir því a fá peningana að láni?  Það þurfti að slá á útlánin, jafnvel þó að vextirnir væru háir. 

Voru einhverjir í betri aðstöðu til þess að draga úr útlánum heldur en bankaeigendur? 

Hvaða aðferðum átti að beita til þess að draga úr útlánum?

[Ívar Pálsson, 26.10.2008 kl. 11:23]

Magnús Orri, frekar flókið ferli jöklabréfanna hefur nokkrum sinnum verið útlistað í Morgunblaðinu betur en ég get skýrt það, þannig að ég vísa til þess. En auðvitað græddu bankarnir á vaxtamuninum og þessi útgáfa sem bankarnir stóðu helst að virtist fyrir mörgum styrkja krónu, þannig að flestir dönsuðu sama hrunadansinn á meðan áhættugleði fjárfesta var mikil og umframlausafé heimsins vegna skuldasöfnunar leitaði sér næturstaðar. Ekki bætti úr skák að gírun í ýmsum vaxtamunarsamningum var stórfelld, sem magnaði áhrifin upp. Allt kerfið varð háð dópinu.

Þetta viðskiptamódel hefur nú unnið sig til húðar. Samt mun IMF líklega halda því áfram með háum stýrivöxtum!

[Þórdís Bára Hannesdóttir, 26.10.2008 kl. 12:26]

Eftir stendur að bankarnir voru orðnir of stórir fyrir hagkerfið og bankamenn vissu það.

[Ívar Pálsson, 26.10.2008 kl. 13:01]

G. Tómas, ég hef áður reynt að útskýra hvernig skammtímafjármagn, neysluvíxill, mergsýgur gjaldmiðillinn okkar um vexti á meðan stjórnmála- og bankafólk lýsti því yfir að um væri að ræða traust fjárfesta á íslensku viðskiptalífi.

Hver og einn (t.d. bankaeigandi) reynir að hámarka arð sinn löglega í því kerfi sem hann býr við. Stýrivextirnir ákveða og takmarka streymið, enn ekki samkvæmt klassíska viðhorfinu með hækkun, heldur með nútíma heildræna viðhorfinu, með lækkun, amk. frá þeim ofurvöxtum sem settir voru á. Bankamaður sem ákveður að nýta ekki lögmæt tækifæri sem bjóðast aflar sér ekki vinsælda meðal hluthafa eða félaga. Síðan varð sá einn kostur eftir að halda áfram, þótt augljóst væri að til skuldadaga kæmi. En auðvitað varð maður svekktari með degi hverjum á því að ekki var gripið á kýlinu, sbr. greinarnar hér.

Þórdís Bára, bankarnir hreyktu sér af stærðinni á meðan við nokkur hvöttum þá til þess að fara úr landi. Þannig aðgerðir eru samt svo óvinsælar að þær eiga sér fylgjendur fáa, enda hafa þær margar afleiðingar líka. Raunar væri það vís leið til þess að láta reka sjálfan sig úr landi að fá 5-10.000 starfsmenn á bakið!

[corvus corax, 26.10.2008 kl. 14:38]

Agnes Bragadóttir ein skarpasta blaðakona landsins? Þetta var ekki fallega sagt því það er yfirlýsing um að allar hinar blaðakonurnar séu heimskingjar upp til hópa. Agnes Bragadóttir er ein af þessum staurblindu ofsatrúarundrum sem sleikja rassgatið á Ceaucescu Oddssyni í Bleðlabankanum hvað sem það kostar.

[Halldór Þorsteinsson (IP-tala skráð) 26.10.2008 kl. 15:58]

Halldór
26. október, 2008 - 00:17
Margt til í því sem þú segir Ívar en corvus corax virðist ekki hafa mikið bitastætt á milli eyrnanna en það verður hans höfuðverkur framvegiis og málefnafylgjan eins og hann hefur vit til.
   Aldrei hafa jafnmargir Íslendingar rekið við með öfugum enda á jafnsskömmum tíma.
Gerir virkilega enginn sér grein fyrir því við höfum ríkisstjórn og fjármálayfirvöld SEM EIGA AÐ SJÁ UM AÐ VIÐ SÉUM BÚIN UNDIR SVONA ÁFALL. Því miður er Ísland ekki í stakk búið til að sjá um að fjármálakerfi þjóðanna sé óbrigðult. Þeir besservisserar sem eru í raun ekkert annað en „frustreðarir looserar“ munu Aldrei koma neinu í verk sem gagnast þessari þjóð, hvorki í mótlæti né meðlæti. Ég hef það á tilfinningunni að fáir sem hér ausa úr brunni visku sinnar og þekkingar Á ENGU, eigi um sárt að binda vegna þeirra hörmunga sem yfir hafa dunið. Ég lagði töluvert undir í von um skjótfenginn gróða. Það voru MíN mistök. Fyrir alla muni ekki taka upp hanskann fyrir mig og mina líka til þess eins að fá útrás fyrir ykkar ímyndaða ágæti og réttlætiskennd. Ef grannt er skoðað þá er megnið af þessum skrifum bull, í besta falli útrás fyrir eitthvað sem er ekki samboðið því sem ætti að vera það eftirsóknarverðasta í tilverunni: mannlega þættinum. Upphaf og orsök gyðingaofsóknanna fyrir síðari heimstyrjöld var nákvæmlega af sama meiði runnið og fárið sem nú dynur yfir Íslenskt þjóðfélag. Í stað þess að standa saman og vinna að lausn erfiðleikanna þá sitjum við hvert í sínu horni og rífum kjaft engum til gagns og örugglega engu til bjargar.

Lifið heil ef þess er nokkur kostur.

[Magnús Orri Einarsson (IP-tala skráð) 26.10.2008 kl. 19:04]

Sæll Ívar,

Þakka fyrir svarið en þar sem ég bý ekki á Íslandi sé ég ekki moggann á hverjum degi þannig að þetta hefur farið framhjá mér.

[Jón Steinar Ragnarsson, 26.10.2008 kl. 19:53]

 Skemmtilegt hvernig Halldór lýsir akkúrat eðli síns eigin framlags hér. Þetta kallar maður að reka við með öfugum enda ef eitthvað fellur undir þá líkngu.

Það sem umræðan hefur staðið um Halldór er að menn hafa verið að velta á milli sín hugmyndum, skilgreina, ásaka og leggja til í þeim tilgangi einum að reyna að skilja ástandi og greina það, svo við föllum ekki í sömu gryfju aftur. Þú vilt væntanlega að við sleppum því og leggjum þetta í hendur Geirs og Sollu án þess að æmta né skræmta?

Varstu að fá þér í tánna þegar þú skrifaðir þetta?

[Jón Steinar Ragnarsson, 26.10.2008 kl. 20:05]

Þegar öllu er á botninn hvolft, þá hlýtur það að vera lögjafinn, sem ber ábyrgð.  Það er tæpast hægt að tala um misnotkun í samkeppnisumhverfi sem engar hömlur hefur. Það er verk lögjafans, sem einnig átti að bregðast við um miðjan mars þegar allar bjöllur hringdu. Afneitun á ástandið var því alger hjá ráðherrum og seðlabankastjóra.

Ein spurning: Nú er öllum ljóst að hávaxtastefnan var algert klúður, sem jók á þensluna.  Í ljósi þess, hefði þá ekki verið vænlegra að auka bindiskilduna til að slá á þenslu og byggja sér öryggisnet og lækka svo stýrivextina á móti?

Spyr sá sem ekki veit.  Mér finnst enn að spjótin berist að einum manni. Hann má hinsvegar ekki nefna og það talið óráð að persónugera vandann. Ég get ekki séð annað en að þetta sé í lúkunum á einni persónu, sem hafði tögl og hagldir í seðlabankanum og sem leikbrúðustjóri stjórnarmeirihlutans. Hann lokaði þjóðhagstofnun, fékk prófessora rekna fyrir að vara við, tók af bindiskilduna og hækkaði stýrivexti, réði jámenn í stjórn Seðlabankans. Já og misnotaði vald sitt á öllum vígstöðvum raunar t.d. með ráðningu hæstaréttardómara og á syni sínum...listinn er langur. Ceauchescu fer ansi nærri sem samanburður.

[Heidi Strand, 26.10.2008 kl. 21:40]

Ég er að lesa þessa grein í skömmtum. Þetta er allt vel snyrt og pakkað.
Margt á eftir að koma í ljós ef það verður ekki búið að eyða öllum gögnum.
Jólaspilið í ár verður Leitin að sökudólgum og hægt verður að fá það í ýmsum útgáfum eftir þörfum hvers og eins.

[Kristján Þór Gunnarsson, 26.10.2008 kl. 21:49]

Viðtalið við Björgólf var mjög athyglisvert en þó finnst mér brot úr viðtalinu sem verður í Kompás á morgun við Björgólf Thor enn athyglisverðara. Er það virkilega rétt að Seðlabankinn hafi meinað Landsbankanum um lán upp á skítnar GBP 200 miljónir ? Skv. Björgólfi Thor voru Bresk yfirvöld búinn að samþykkja að Icesave reikningarnir féllu þar með undir Breska löggjöf. Það sem meira er;þá bauð Landsbankinn skv.Börgólfi upp á trygg veð. Ef þetta er rétt sem vissulega á eftir að koma endanlega fram; þá hljóta þeir menn sem þessa ákvörðun tóku í Seðlabankanum að vera veruleikafirrtir.

Jöklabréfin eiga að mína mati stóran þátt í atburðarásinni. Hvernig kom það til að bankar; lífeyrissjóðir og fjárfestingasjóðir í Evrópu höfðu áhuga á þessum bréfum ? Getur verið að Íslensku bankarnir eða útibú þeirra í Evrópu hafi haft milligöngu um þessi viðskipti og fengið dágóðan hlut í hagnaðinum ? Það hefur margoft komið fram að stærð bankanna var orðin margföld stærð þjóðarframleiðslunnar. Er ekki líklegt að bankarnir hafi með öllum sínum sérfræðingum vitað nákvæmlega hve mikið Íslenska krónan styrktist fyrir hvern miljarð sem keyptur var af jöklabréfum ? Það er augljóst mál að sá sem veit afleiðingar af tilteknum viðskiptum fyrirfram getur hagnast gífurlega( með framvirkum samningum, afleiðuviðskiptum osfv.) Ég hef haldið því fram í mörg ár að bankarnir hafi í raun stýrt gengi krónunnar. Seðlabankinn var orðinn algjört peð sem réði nánast engu en hafði þó tæki sem hann notaði illa eða ekki. Hækkun vaxta jók í raun á vandann með því að gera jöklabréfin álitlegri, styrkja krónuna framan af og auka á flótta venjulegra Íslenskra lántakenda úr krónuna í erlend lán. Ég spyr eins og Jón Steinar; af hverju jók Seðlabankinn ekki bindiskyldu bankanna ef hann hafði til þess vald ???'

[Ívar Pálsson, 26.10.2008 kl. 23:07]

Jón Steinar, vegna umræðu um bindiskylduna: Andinn var svona, menn voru orðnir vanari miklu meiri gírun (30 falt í vaxtamunarsamningum?) og Seðlabankanum fannst líka í lagi að vera með aðeins 4% af árlegri þjóðarframleiðslu í gjaldeyrisvarasjóði, sem kom fram á fundi bankans í fyrravor þegar ég innti þá eftir því. Varasjóðurinn hafði verið um 33% af VLF nokkrum árum áður. Svo tuðaði ég líka á fundum um krónuna fyrir rúmu ári og á fundi fjármálaeftirlitsins um krónuna, alltaf að væla um þessi krónubréf! Á einum bankafundunum sagði seðlabankamaður eitthvað á þessa leið við mig: „Alltaf að tjá þig, Ívar!“. Mórallinn hjá grástökkunum var ekki fyrir þessu tuði, eins og Pétur Blöndal lýsti líka í sjónvarpinu áðan. Mér hefði samt þótt betra að hafa haft rangt fyrir mér.

Davíð beit í sig háu stýrivextina, það var hans æviskyssa.

[Ívar Pálsson, 26.10.2008 kl. 23:15]

Kristján Þór, það hefur alltaf legið fyrir að krónubréfin eru gerð með hjálp og hlutdeild innlenda bankans. Einhvers konar samningar eða bréf eru á móti, en best er að fá þetta á hreint hjá bankamanneskju. Við sem fylgdumst grannt með krónunni (t.d. v. framvirkra gjaldeyrisssamninga) sáum hve miklar upphæðir krónubréfa „styrktu“ krónuna, en það var mest í fyrstu. Síðan, þegar upphæðirnar urðu svimandi, þá sýndi Dollar/Jen best á hvaða leið krónan færi. Að lokum réðu bankarnir genginu að mestu.

[Jón Steinar Ragnarsson, 27.10.2008 kl. 03:26]

Skrítið að heyra þetta frá Pétri Blöndal, sem uppgötvaði Bjarna Ármanns og fleiri grástakka og fjargviðraðist yfir öllum þessum sjóðum, sem enginn ætti. Hann var í fremstu víglínu helvítins kafbbáturinn atarna.