Hver borgar vextina?

Viðbrögðin við einni upphafsblogggrein minni hér, “Fall Íslands”, eru ótrúlega jákvæð og hafa nú gefið mér þá trú að öllum sé ekki sama um hættuna sem steðjar að íslensku efnahagslífi utan frá. Ég þakka ykkur, mörg hundruð manns á tveimur sólarhringum, fyrir að blása mér og hvert öðru í brjóst í þeirri löngun að kafa dýpra ofan í það hvað er raunverulega að gerast í efnahagslífinu.

Deep throat?

Næsta skref er það að fá svar við milljón dollara spurningunni: hver er svo vitlaus eða aðframkominn að borga þá heljarvexti sem halda hringekjunni á þeytingi? Við teljum okkur skilja það að Austurríska ríkið eða Deutsche Bank gefa út krónubréf fyrir milljarðatugi í einu, en enginn bankamaður hefur enn útskýrt allt ferlið og það hver borgar á endanum. Ég lýsi hér með eftir einhverjum Djúpt í hálsi (e: “Deep Throat”) bankamanni eða fjárfesti sem getur upplýst um þessi atriði. Sannleikurinn í Watergate hneykslinu varð lýðnum ljós í gegn um slíkan upplýsingagjafa, sem reyndist þar vera aðstoðaryfirmaður FBI. Ég efast þó um að við fáum aðstoðarbankastjóra til þess að útskýra þessi atriði, en hver veit?

Seðlabankinn verður að lækka vexti

Því betur sem málið er athugað, því ljósara virðist það vera að Seðlabankinn ræður meiru um þetta ástand en margan grunaði, þ.á.m. mig. Sú aldna skoðun hans að háir vextir haldi aftur af útlánum getur varla átt fullan rétt á sér hér í þessu ástandi, því að hærri vextir laða að sér alþjóðlega gjaldeyrisspekúlanta eins og mý að mykjuskán. Seðlabankinn ákveður stýrivexti sem eru svo háir að nóg rými er fyrir marga aðila í keðjunni að maka krókinn, þar sem feykinóg er til af peningum annars staðar á mun lægri vöxtum. Það styrkir mig í trúnni að íslenskur neytandi borgi brúsann. Ríkisstjórnin greiddi réttilega niður skuldir, en ríkisskuldabréfaútgáfa með háum vöxtum er verulega varasöm og lætur okkur blæða út.

Áhættumat markaðarins hækkaði í sl. viku

Nú er svo komið að húsmóður í Bretlandi og tannlækni í Hollandi finnst ekkert sjálfsagðara en að taka lán og kaupa ísbréf, jöklabréf eða hvað bankarnir vilja kalla þessa skuldabréfaútgáfu í krónum. Þetta virðist allt ríkistryggt fram og til baka fyrir þessu fólki, en þannig getur það varla verið. Loksins er heimsmarkaðurinn að gera sér grein fyrir því núna í síðustu viku að það er áhættusamt að gefa út skuldabréf til hávaxta jaðarmarkaða eins og Íslands, þar sem trygginarafleiður gegn greiðslufalli  (e: Credit Default Swap, CDS) hafa rokið upp í verði vegna hækkaðs mats á þeirri áhættu sem þessum viðskiptum (e: Carry trade) fylgir. Þetta gerist þrátt fyrir mat Moodys og annara sem setur íslenska viðskiptabankann jafnan ríkinu í áhættu að hluta til, enda er fáránlegt að jafna þeirri áhættu saman, en matsreglurnar spyrða bankann og ríkið saman. Á meðan Róm brennur í raun, þá dönsum við áfram við flaututónlist úti í haga og höldum að allt sé í þessu fína.

Er boðið á enda?

Nú gæti einhver sagt, jafnvel réttilega, að þetta sé allt svartagallsraus og næg eftirspurn sé eftir þessum bréfum öllum. Það er rétt, en það er vegna þess að flestir telja sig verða að halda partíinu áfram. En við þurfum þess ekki. Ef Seðlabankinn lækkar vexti, þá kemur sannleikurinn í ljós. Því fyrr, því betra.

 

Lífsorka fæðunnar

Öll fæða er hlaðin þeirri orku sem fór í hana frá upphafi og allt til munnsins.  Því nær upprunanum, því hreinni er orkan sem úr fæðunni fæst.  Þannig er t.d. ferskt sushi eða sashimi, að uppsöfnuð lífsorka syndandi fisksins sem safnar sólartillífun í próteinkeðjur sínar úr undirtegundum og  miðlar þeim beint í okkur, í stað þess að frysta, hakka, krydda, meðhöndla og frysta aftur, þýða upp og djúpsteikja einhverja fiskibollu í feiti.  Hleðslan verður löngu búin og orðin allt önnur en hún var í upphafi.

Lífsorku matvæla er erfitt að mæla og nær vonlaust að sanna með nútímatækni, en sem betur fer skilja þetta sumir og reyna að framleiða almennilegar, lítt unnar vörur. Þó eru langflestir ekki tilbúnir til þess að greiða raunverð fyrir hágæðavöru, en segja það samt við sig sjálf og í skoðanakönnunum. Matvælaframleiðendur neyðast til þess að drýgja fæðuna endalaust með vatni og afgöngum, þar sem endalaus verðsamkeppni hrekur framleiðendur að gjábrún gæðanna. Sá framleiðandi sem ekki vill taka þátt í vitleysunni fer fram af gjábrúninni og verður gjaldþrota á örskotsstundu. Fisksalinn úti á horni, stórbóndinn eða bakarinn eru einnig undir þessa fjöl felldir. Því miður er þetta óafturkallanlegt ferli og við getum ekkert gert til þess að breyta því, nema þá helst að kaupa einungis matvæli frá þeim sárafáu sem eru með almennilega vöru. Hún þarf ekkert endilega að vera “lífræn” að mínu mati, heldur einungis upprunaleg, gegnheil og holl. En kannski er það einmitt lífræna varan?

Svifryki spúlað burt

Vafasamur sparnaður

Horfist í augu við staðreyndina: Borgin hefur ekki tímt almennilega að draga úr svifriki umferðar, af því að borgurunum þótti þetta málefni ekki nógu mikilvægt. Drjúgur hluti þegnanna baðar sig í svifryki daglega en hefur haft meiri áhyggjur af því hvernig súrefnishlutfall í heiminum geti viðhaldist fyrir barnabarnabörnin en ekki að sama skapi hvernig bein svifryksmengun er að láta heilsunni stórhraka í dag. Við tímum þessu ekki núna, af því að greiða þarf verktökum fyrir meginhluta starfsins, en þegar kostnaðurinn var fastur og tækjakosturinn og mannaflinn tilheyrði borginni, þá fannst okkur sjálfsagt að hreinsibílar væru alltaf á fullu við það að hirða malbiksrykið undan okkur. Kostnaðurinn er veginn og metinn miðað við allt annað sem þarf að gera og hingað til virðist svifryk hafa verið léttvægt fundið, sem það er að sjálfsögðu, en ekki varðandi heilsu, þar sem það hefur afgerandi neikvæð áhrif á heilsu manna. Það er til lítils að stunda líkamsrækt og heilbrigt mataræði ef það er svo eyðilagt strax í akstri á leiðinni úr vinnunni, eða sem verra er, læðist ofan í börnin okkar á meðan við brunum til verka okkar.

Aukin umferð, meiri þrif. Spörum ekki vatnið.

Götur eru ekki sjálfhreinsandi, einhver þarf stöðugt að vera að þrífa þær, fyrst þær eru jafnan í notkun. Fullkomnir hreinsibílar eru tilbúnir, en eru ekki notaðir að því marki sem til þarf að halda mengun okkar undir viðmiðunarmörkum. Það gefur auga leið, að svifryk á Stór- Reykjavíkursvæðinu væri mun minna ef gengi hreinsibíla væri á fullu, t.d. á næturna við það að hreinsa aðalæðar þar sem mikill hluti svifryks verður til. Aðstaðan er öll fyrir hendi, bara að gefa samþykkið fyrir kostnaðinum. Við fjölguðum bílum um tugi þúsunda á skömmum tíma og ætlumst svo til að það hafi ekki afleiðingar, hvorki í umferðarþunga, slysum eða í mengun. Það er tómt mál um að tala að við eigum að vera í einhverri bíllausri Útópíu: svona er þetta hér uppi á klaka. Allir aðrir en maður sjálfur eiga að nota strætó eða að hætta lífi sínu á reiðhjóli, en maður sjálfur vill upphitað sæti og 4,5 mínútna ferðalag í vinnuna, eins og í mínu tilviki. En þegar ég vann uppi á Höfða og ók Ártúnsbrekkuna nokkrum sinnum á dag, þá sást og fannst gjarnan svifrykshjúpurinn yfir Miklubrautinni. Verst var að lenda fyrir aftan 18 hjóla trukk að vori, sem slæddist út í yfirhlaðinn drullukant götunnar og jós uppsöfnuðu eitrinu yfir alla. Þessi aur á ekki að vera þarna, heldur ættu hreinsibílar næturinnar að vera búnir að taka þetta allt. Annað er svo sjálfsagt, að nota vatnið til þess að spúla göturnar oft, þá nær fína eiturrykið ekki að setjast að. Erlendis þarf að spara vatnið, en hér er sjálfsagt að nýta sér aðstöðuna. Vissulega er það ekki æskilegt í ræsin og út í sjó, en ef göturnar eru ryksugaðar með hreinsibílum og spúlað oft inn á milli þá er magnið í ræsin í lágmarki, en lungun okkar hrein og fín.

Höldun nagladekkjum

Ekki tók langan tíma að finna blóraböggul, blessuð nagladekkin. Vissulega spæna þau upp malbikið meir en önnur dekk, en það liggur í hlutarins eðli og á aðeins að valda því að notkun þeirra sé takmörkuð, ekki bönnuð. Dettur nokkrum heilvita manni í hug að banna stóra flutningabíla af því að þeir slíta malbikinu meir í einni ferð heldur en allt að 30.000 fólksbílar? Varla, heldur takmörkum við notkun þeirra bíla, t.d. við vegina sem þola þá. Árið sem ég ók nagladekkjalaus var ég með lífið í lúkunum og olli samborgurum mínum stórhættu, t.d. rennandi yfir stöðvunarskyldu við brekkufót í Þingholtunum og gjarnan í vandræðum á umferðarljósum. Nú er jafnvel hugsanlegt að nagladekkjaleysistískan undanfarið eigi sinn þátt í því að alvarlegum slysum hafi fjölgað.

Þurfum salt og nagla

Það er samspil notkunar salts og nagladekkja sem skapar stærsta hluta svifryksins. Við þörfnumst beggja þeirra þátta ef ísing heldur áfram að vera algeng, þannig að áherslan verður að vera á það að lágmarka afleiðingarnar, þar sem orsakavaldinum verður trauðla breytt, ekki frekar en öðrum orsökum svifryks, svo sem leirfoki af heiðunum eða blýmenguðum pústögnum. Hvetjum borgaryfirvöld áfram til þess að nota allar helstu aðferðir til þess að þrífa undan okkur götuskítinn, svo að við öndum honum minna að okkur. Ekkert mál, bara að borga!

Orka Íslands

Orkuframleiðsla er orðin grundvöllur íslenska hagkerfisins.  Sjávarútvegur er mikilvægur, en sem ein hæð í byggingunni, ekki sem grunnur og meginstoð, enda er grunnur hans, uppsjávarfiskar eins og loðnan farin að sveiflast verulega til í magni til þess að teljast traustur grunnur lengur.  En orkuframleiðslan heldur áfram, jafnvel þótt um verulegar náttúruhamfarir gæti orðið að ræða á Íslandi.  Það sem má helst nýta þessa orku í dag  til þess að geta greitt fyrir virkjanirnar er álframleiðsla, vegna eðlis þess iðnaðar.  Það gæti breyst, en þörfin fyrir umbreytingu þessarar orkuauðlindar sem Ísland situr á heldur áfram.  Líklegasta virðisaukandi notkun orkunnar í náinni framtíð er umbreyting vetnis í færanlegt eldsneyti, en sú tækni er of skammt á veg komin í dag til þess að borga sig, auk þess sem olían er enn of ódýr og vinsæl til orkunotkunar til þess að vetnisframleiðsla Íslands geti keppt við hana.  Sérstaða Íslands felst í atorkusömum, vel menntuðum einstaklingum sem nýta auðlindir á skynsamlegann hátt til þess að geta þróað heilbrigt samfélag í sátt við náttúru sína og umheiminn.  Það ber ekki að takmarka þessa sérstöðu við staðnaðar skoðanir háværra hópa erlendra stórborgarbarna, sem hafa löngu misst sjónar á þörfinni á því að lifa og þróast með náttúrunni.  Öllu heldur ætti að leiða hópinn með góðu fordæmi og framkvæmdum sem nýta vel það áræði sem Íslendingum hefur gjarnan verið í blóð borið.  Þegar þetta hefur verið gert, þá umbreytist þjóðfélagið í framfaraátt, en fjöldinn á yfirleitt erfitt með að þola of miklar breytingar í einu, sem kallar gjarnan á andsvörun.  Þessi baksveifla massans er þegar hafin hér á landi og gæti magnast í komandi kosningum.  Hverjum og einum finnst hann eiga stærri hlut af kökunni, sem hann vildi samt ekki taka þátt í að baka.  Sú skoðun er orðin algeng að Kárahnjúkavirkjun hefði ekki átt að vera reist, heldur hefði eitthvað annað átt að fleyta okkur fram veginn.  Það er eins og að búa á fjórðu hæð í blokk en mótmæla því að grunnurinn hafi verið reistur.  Við þörfnumst þessa útflutnings sárlega sem verður til við álframleiðsluna og það heftir ekki annan útflutning, s.s. sjávarafurða eða hugbúnaðar, heldur verður traustur hluti hagkerfis okkar.  Þorskurinn er takmörkuð auðlind, loðnan lét ekki látið sjá sig af viti í lengri tíma, ekki borgar sig lengur að veiða rækju og við erum almennt talin vera komin að endamörkum þess vaxtar sem hafið býður upp á.  Frystihúsin urðu fá og vélvædd, þar sem handavinna borgar sig ekki hér í alþjóðlegri samkeppni, nema með því að flytja inn útlendinga á lægri launum sem er ekki vænleg eða lögleg lausn.  Núna sjá nokkrir stórir frystitogarar og aðrir togarar um meginhluta veiða okkar, en annars bátafloti sem sendir fiskinn að mestu beint út á markað, enda er virðisaukinn mestur þegar minnst er átt  við fiskinn, ólíkt því sem áður var.

Þegar grunnur hagkerfisins er orkuframleiðsla eins og hér á landi, hvað eigum við hin að gera sem ekki vinna beint við þessa grunnframleiðslu?  Við menntumst til þess að þjóna hvert öðru og umheiminum, enda stendur hugur margra til þess.  Látum ekki þessa menntun fylla okkur hroka, vanþakklæti og vandlætingu, þar sem skilningsskortur á grunnþáttum hagkerfisins getur leitt til múgæsingar eða múgsefjunar í komandi kosningum.  Könnumst við það sem rétt var gert og af hverju það var rétt, því að það var nauðsynlegt til þess að fleyta Íslandi fram á við.  Stjórnartíð Davíðs Oddsssonar er líklegast mesta framfararskeið síðustu áratuga og er nú í traustum höndum Geirs H. Haarde.  Sú hugsun sem þar bjó að baki heldur áfram að vera grunnur sjálfstæðisstefnunnar.

Ég er ekki í tísku

Ég er alls ekki í tísku.  Ég hrífst af stórhug virkjanafólks, styð sjálfstæðisviðleitni hvalveiðimanna, ek um á fjórhjóladrifsbíl með nagladekkjum til öryggis, kýs Sjálfstæðisflokkinn vegna athafna- sjálfstæðisstefnu, tel erfðabreytt matvæli jákvæð og flokka ekki ruslið ofan í sömu jörðina.  Ég borgaði allar skuldir af húsinu og húsbréfin líka, af því að ekki er gaman að skulda með ofurvöxtum í hárri verðbólgu með gengistryggingu.  Vinnan mín er ekki í hópefli á fundum með öðrum meðvituðum, heldur mest þar sem ég einbeiti mér einn, geri engar áætlanir fyrir árið, heldur mæti hverjum degi.  Hlaupin mín eru ekki á nýjasta tölvubrettinu með skjá og þjálfunaráætlun ásamt 100 öðrum sveittum kroppum í endurunnu flensulofti, heldur einn í íslenskri fjörugolu.  Tedrykkja mín fer ekki fram á kaffihúsi þar sem rætt er um það sem fólk ræðir um á kaffihúsum án þess að ég viti um það, heldur heima yfir mannkynssögubók þar sem í ljós kemur hæfileiki mannsskepnunnar til þess að endurtaka sjálfa sig stöðugt.  Traust mitt er aðallega á það að til séu athafnasamir og framfarasinnaðir einstaklingar á Íslandi, sem noti hugvit sitt, þrautseigju og kænsku til þess að ná langt á sínu sviði með óbilandi kjark að vopni.  Síst legg ég traust mitt á það að ríkið hlaupi undir bagga ef eitthvað gengur ekki upp hjá mér eða öðrum, heldur einungis ef þau eru ófær um það.  Þessi athafnatrú mín á sér víst fáa fylgjendur í augnablikinu, sem veldur eflaust glundroða í kosningunum í vor, þegar hjarðmennskan nær hámarki sínu og úrtalsjarmið myndar einn alsherjaróm, sem enginn nær að forðast nema flytjast úr landi.  Rollurnar vilja allar að gefið sé á garðinn, en hver á að gefa?  Síðan er slátrun í haust.

Fall Íslands

400 milljarðar brátt á móti krónunni

Það gefur auga leið, að 400 milljarða skuldabréfaútgáfa erlendra banka í íslensku krónunni er ekki sú traustsyfirlýsing sem hún lítur út fyrir að vera, heldur misneyting á litlu hagkerfi sem sér sig tilneytt til þess að hækka vexti endalaust þar til fáir þora að taka áhættu með þann gjaldmiðil lengur.  Ástæða þess að erlendir aðilar misnota krónuna á þennan hátt er aðallega sú, að þannig er hægt fá ofurháa skammtímavexti.  En það vita allir að þessu linnir öllu allt í einu einn daginn, enda eru framvirkir samningar á móti þessarri svokölluðu traustsyfirlýsingu, sem hægt er að snúa við í einni svipan.

Í raun er um að ræða ávísunarkerfi, sem bólgnað hefur út svo mikið, að enginn þátttakendanna treystir sér til eða vill benda á að það sé sprungið, því að hann springur þá með því. Þetta verður því áhlaup á bankana, „a run for your money“. Um leið og einhver stóraðilinn treystir sér ekki til þess að taka þátt í vitleysunni lengur, snýr hann samningunum við og þá gera flestir hinna það,  því að ella tapa þeir miklu á því að hanga á samningunum.  Flest bankafólk getur ekki annað en að dansa þennan darraðadans með sinni stofnun áfram og bent á ástæður þess að slíkt fall sé ólíklegt, þótt að það viti betur.  Því miður er hægfara aðlögun afar ósennileg.  Þetta er skyndilegt fall á nokkrum dögum.  Dæmi um fall álíkra spilaborga eru mörg í sögunni og þurfa ekki að vera rakin hér.  Í hringferli vörunnar þá er þessi vara, skuldabréfaútgáfa í krónum með framvirkum samningum á móti, löngu komin á síðasta stigið, "milking cow", eða mjólkurkýrin.  Hana ber að blóðmjólka þar til hún drepst.  Afleiðingarnar fyrir íslenskt samfélag verða hrikalegar, aðallega gengisfallið, síðan stöðnunin. 

Fasteignahrun í kjölfarið?

Samfara gengisfallinu er annað mikilvægt fall líklegt, þ.e. fasteignahrunið sem virðist framundan.  Fæstir geta greitt afborganir af fasteignalánum þegar vextir og verðbætur eru samanlagt um 20% á ári.  Fjöldinn seldi í raun fasteignir sínar inn til bankanna á síðustu tveimur til þremur árum og fer nú að blöskra greiðsluseðlarnir.  Hengingarólin er stöðugt lengd, því að bankarnir græða mest á því, heldur en að innkalla veðið og að geta síðan ekki selt eignina fyrir upphæð lánsins. 

Gengisfall og fasteignahrun getur auðveldlega valdið falli á íslenskum hlutabréfamörkuðum, sem eru fullháðir gengi bankanna.  Þó ættu útflutningsfyrirtæki og þeir sem framleiða handbært virði að spjara sig. 

Ekki ríkisstjórninni að kenna

En eitt af því öfugsnúnasta við allt þetta umrót verður það, að flestir munu ekki kenna sjálfum sér eða bönkunum um ófarirnar, heldur ríkisstjórninni, sem er alrangt.  Ef ég veðset húsið mitt, tek stærðar lán og held stóra veislu í húsinu fyrir andvirðið, er það þá ríkisstjórninni að kenna að gluggapóstinum rigni inn um dyrnar í þynnkunni þegar allir gestirnir eru löngu farnir?  Nei, það eru aðilarnir sjálfir sem blekktu og létu blekkjast fyrir skammtímahagsmuni og súpa síðan seyðið af því.  Að vísu er það svo að helstu fjármagnseigendur eru það ekki fyrir tilviljun, heldur sjá þau slíka þróun fyrir og eru þegar búin að grípa til ráðstafana gegn þessarri áhættu fyrir sig og sína með því að fjárfesta æ meir í erlendum eignum og gjaldeyri.   Fjármagnsflóttinn er síðan loka- bensíngusan á krónubálið.

Vaxtamunarmyllan

Bankaklúbburinn vill ekki umræðu um vaxtalækkun, því að hún hefur keðjuáhrif, sem kemur niður á bönkunum. Nýleg gengishækkun krónunnar veldur söfnun gjaldeyris hjá bönkunum sem koma síðar af stað gengislækkun.   Þetta ferli skilar þeim miklum hagnaði og er svikamylla í raun.  Stöðugleiki er versti óvinur þess, þar sem lítill gengishagnaður safnast í jafnvægisástandi.

Helsti gjaldmiðillinn sem vaxtabraskarar nota til þess að fjármagna kaupin á rándýrri vaxtakrónunni er japanska jenið,  JPY.  Ógnar-upphæðir jena eru lánaðar til braskara,  sem kaupa hávaxtagefandi krónur en borga litla vexti af JPY láninu.  Þetta er alþekkt og þrautreynd aðferð, sem hefur gefist vel og lengi með krónuna, en brugðist á nokkrum öðrum stöðum með aðra gjaldmiðla í heiminum á sama tíma, aðallega í Asíu 1997 og Rússlandi árið 2001.  Venjulega felur þetta í sér fyrir fjárfestinn að hann færist hátt upp á áhættukúrvuna við það að kaupa hávaxtagjaldmiðil, en íslenska ríkisstjórnin hefur verið svo fjárhagslega ábyrg í langan tíma, að flestir gefa ríkinu hæstu einkunn.  Því er ekkert sem mælir gegn því fyrir hvern einstakan fjárfesti að taka þátt í þessum vaxtamunaleik.  Öryggið virðist algert, þar sem ljóst er að íslenska ríkið borgar sínar skuldir og ver sinn gjaldmiðil ef út af bregður.  En er það svo öruggt? Ekki hefur það reynst svo með aðra gjaldmiðla í gegnum tíðina, þótt stærri séu og seljanlegri.  Um leið og allir fara að taka þátt í einhverjum "öruggum" leik, þá kemur galli hans í ljós með skelli. 

Hver græðir?

Ef "allir" eru að græða, þá er einhver að blæða fyrir það.  Íslenska krónan og íslenska þjóðin borgar brúsann í þessu dæmi.  Vextir eru lánsgjald fyrir peninga.  Þessir háu vextir eru því hátt gjald sem Íslendingar greiða til þess að fá lánaða peninga.  En hvaða Íslendingar?  Ekki bankar eða aðrir stórir lántakendur, því að þeir eru milliliðir sem fá greiddan mikinn mismun á lántöku og lánveitingu sinni.  En eins og með virðisaukaskatt, þá er það endaneytandinn sem borgar brúsann.  Sá aðili varðandi krónuna er aðallega íslenski fasteignaeigandinn.  Það sama gerðist hér á landi og í Asíska gengisfallinu 1997, að fasteignaverð bólgnaði upp úr öllu samhengi við það sem eðlilegt getur talist.  Afrakstur húseignar, s.s. með leigu, getur engan veginn staðið undir því háa verði og vaxtagreiðslum sem markaðurinn var búinn að spenna sig upp í með hjálp fjármálastofnana.  Öllum var ljóst að þetta væri komið út fyrir allan þjófabálk, en hvatinn til þess að segja stopp var ekki fyrir hendi, þar sem myllan malar ekki kornið ef hún er stöðvuð.  Sjónarspilið heldur enn áfram hér á Íslandi, enda lýkur því ekki fyrr en gengið fellur fram af klettum og fasteignaverð um tugi prósenta.  Vegna eðlis markaðarins gerist það ekki með hægfara þróun, heldur með skelli. 

Mjúk lending er ekki möguleg

Íslenskir bankar láta þjóðina gæla við þá tilhugsun að við fáum "mjúka lendingu" í efnahagslífinu, en það er ekkert mjúkt við það að ofhlaðin flugvélin hlussast niður á völlinn.  Annað hvort snúa allir stöðum sínum við eða ekki, það er ekkert millistig.  Ef Seðlabankinn reynir að verja stöðu krónunnar, þá getur það vopn snúist í höndum hans og notað gegn honum.  Jafnvel Englandsbanki stóðst ekki árásir braskaranna árið 1992 þegar til stóð að Breska pundið yrði hluti sameiginlegu Evrópsku gjaldmiðlakörfunnar ECU.  Soros, stærsti gjaldmiðlabraskari heims, seldi pundið framvirkt ásamt fleirum og græddi einn milljarð punda á falli þess.  Breska þjóðin blæddi fyrir vikið, en ekkert var hægt að gera í því og niðurstaðan varð sú að pundið varð ekki hluti af ECU.

Ísland er jaðarmarkaður

Vaxtarmarkaðir úti í jaðrinum eins og sá íslenski gefa mikið af sér gjaldmiðlaspekúlanta á meðan vöxturinn í hagkerfinu getur haldið háu vaxtastigi við, en um leið og jafnvægi kemst á markaðinn, þá minnkar mismunurinn og þar með hvatinn til þess að taka á sig þá áhættu að sitja uppi með gjaldmiðil sem enginn vill kaupa frekar en frystikistu á Svalbarða.  Unga fólkið sem er drifkrafturinn í íslenskum bankaviðskiptum hefur ekki enn fengið að kynnast alvöru mótlæti, þar sem ekkert gengur og tregðulögmál markaðarins taka við. Vissulega fann það keiminn af slíku árið 2000, þegar loftið úr mestu hlutabréfabólunni losnaði, en þau hafa ekki kynnst þeirri tilfinningu að vera eins og illa lyktandi fjósastrákur á glæsiballi þar sem enginn dansfélagi fæst.  Þannig er sá, sem er að reyna að selja krónubréf eftir fall krónunnar.

Hundraða milljarða þögn

En af hverju ætti að koma til þess að tiltrú bankanna á íslenska ríkið og krónuna minnki svo verulega að krónan falli?   Það þarf ekki mikið til, eins og málum er nú fyrir komið.  Varnaðarorð Fitch, Den Danske Bank og fleiri greiningaraðila erlendis um íslenskt efnahagslíf eiga að fullu við áfram og raunar mun betur nú, því að það sem var aðfinnsluvert í hagkerfi okkar hefur farið mun lengra í vitlausa átt eftir greiningarnar.  Það er athyglisvert, hve vel Parkinsonslögmálið virkar, að því stærri sem tölurnar eru, því óskiljanlegri verða þær fyrir flest fólk og færast þar með út úr veruleika hverrar manneskju.  Þjóðin hafði áhyggjur af því fyrir nokkru, að verið væri að gefa út skuldabréf í íslenskum krónum fyrir tugi miljarða.  En síðan, þegar þessir tugir fóru yfir hundraðið og urðu mörg hundruð, þá ríkir nær þögn um málið, samanborið við lætin út af fyrstu milljarðatugunum.  En auðvitað breyttist ekkert, nema það að vandamálið varð miklu stærra.  Síðan, þegar kom loks að fyrsta gjalddaga stórs krónubréfs nú í haust og reyna átti á það hvernig hagkerfinu riði af, þá var því framlengt og bankakerfið andaði léttar, þegar það hefði átt að bregðast við vánni.  Enn stærra vandamáli en áður hefur því verið sópað undir teppið og þeir milljarðatugir sem voru á gjalddaga bættust í hóp hinna, sem eru á gjalddaga á næsta ári.  Næstkomandi september eru t.d. 80 milljarðar á gjalddaga á tveim dögum, en gjaldeyrisvarasjóður Seðlabankans var einmitt af þeirri stærð fyrir skemmstu.  Þegar fulltrúi Seðlabankans var spurður á fundi um gjaldeyrismál nýlega, hvort sá gjalddagi valdi ekki áhyggjum, þá taldi hann svo ekki vera, þar sem honum yrði líklega framlengt!  Framtíðaröryggi gjaldmiðils okkar Íslendinga veltur semsagt á því hvort óvægin erlendur gjaldeyrisbraskari framlengir hengingarólina á krónunni eða ekki.  Á meðan er það eitt öruggt, að vaxtastig helst hátt, því að ef það er lækkað, þá hverfa þessir "gæðafjárfestar" með allt sitt hafurtask á einni nóttu og krónuakurinn verður sviðin jörð. 

Aðgerðir

En hvað er til bragðs fyrir þau sem vilja bregðast við væntanlegu falli krónunnar?  Þar kemur að erfiðustu spuningunni, því að hver einstaklingur endar yfirleitt á því að bjarga eigin skinni, þótt siðferðishliðin geti verið vafasöm.  Hann réttlætir þá einungis gjörðir sínar.  Reynslan hefur sýnt, að það er þjóðin sjálf, sem missir fyrst trúna á eigin gjaldmiðil í gengisfalli.  Íslendingar sem stýra erlendum sjóðum eru með helstu stöðurnar gegn krónunni samkvæmt fréttum.  Fólk fer að safna erlendum gjaldeyri þegar það verður í vafa um sinn eigin, enda er það skynsamlegt að hugsa svo.  Fólki sem stýrir stærstu sjóðum Íslendinga, lífeyrissjóðunum, er uppálagt að gæta og auka við virði þeirra eigna á sem öruggastan hátt.  Það kaupir því dágóðan hlut i erlendum verðbréfum og raunar æ stærri hlut núna, þegar flest eru sammála um það að tilhneiging verði til veikingar krónu.  Allir vilja lífeyrissjóð sinn sterkan, hvort sem það þýði veika krónu eða sterka. Þannig leggjast flest þeirra á eitt um það að veikja krónuna, enda gleyma mörg þeirra því seint þegar lífeyrissjóðurinn rýrnaði um rúman fjórðung á einu ári, en stjórnin greiddi stjórunum milljóntugi í kaupauka og sendu okkur teppi til þess að halda á okkur hlýju. 

Það er ekki hægt að mæla með neinu öðru en að hver og einn bjargi sér með því að eignast erlendan gjaldeyri þessa dagana.  Bankarnir keppast hvort eð er við það að kaupa hann í sterkri krónu.  Starfsfólk bankanna hringir í einstaklinga til þess að fá fólk til þess að "spara" á ýmsan hátt þ.e. að leggja krónur inn núna á langtímareikninga þar sem þær étast upp vegna veikingar krónu og vegna verðbólgu.  Mesti sparnaður sem hugsast getur er að borga upp ógnarhá íslensk lán, sem éta sig ella hratt inn í hverja þá eign sem að baki þeim stendur.  Látið ekki blekkjast tvisvar, fyrst með því að gefa fasteignirnar ykkar til bankann og þræla síðan fyrir vöxtunum allt lífið og síðan núna, að láta þá fá spariféð þar sem verðbólga og vaxtamunur étur það upp. 

Framvirkir samningar með huliðshjálm

Framvirkir samningar er sá þáttur efnahagslífsins sem fæstir skilja og er jafnframt einn hættulegasti þátturinn.  Það má útskýra hann sem ávísanakerfi, sem byggir á væntingum um væntingar um aðrar væntingar.  Raunstaða einhvers sjóðs, banka eða jafnvel þjóðarbús er sjaldnast ljós, nema tekið sé fullt tillit til þeirra framvirku samninga sem hafa verið gerðir, enda ber að efna þá eins og alla aðra samninga.  Sú fjárhagsstaða, sem virðist vera fyrir hendi á einhverjum tímapunkti, er sjaldnast raunstaða, því að framvirkir samningar eru hluti stöðunnar, en þeir eru ávísun upp á óvissa framtíð, sem enginn getur sagt nákvæmlega til um.  Stærsti hluti peningamagns í umferð er víst bundinn í framvirkum samningum, þannig að það gengi sem birtist á skjánum í dag er margveðsett með ávísunum fram í tímann.  Þannig breytast t.d. grunnþættir (fundamentals) gjaldmiðils kannski lítið á einhverju tímabili, en væntingar fjárfesta um aðgerðir annarra fjárfesta fram í tímann ráða mestu um stundargengi gjaldmiðilsins. Sveifla þessarra væntinga getur verið með ólíkindum, jafnvel á nokkrum mínútum.  Hjarðmennska verður gjarnan ríkjandi, þar sem allir sjá ljós eina stundina en myrkur í aðra, þótt sama birtan hafi verið allan tímann.  Þannig sagði morðinginn Axlar-Björn á Snæfellsnesi forðum : "nú eru sólardagar litlir, piltar " , er hann var leiddur til aftöku sinnar í heiðskíru veðri.

Samtrygging litla klúbbsins

Samtrygging og grafarþögn fjármálafólks um ákveðna þætti efnahagslífsins getur stundum verið ótrúleg.  Þannig er nú með "krónubréfin" að það hentar ekki markaðnum að taka á þeim sem vandamáli.  Seðlabankinn talar jafnvel um þau sem "traust erlendra fjárfesta " á krónunni, en því fer fjarri.  Það væri rétt ef ekki væru framvirkir samningar sömu aðila á móti, sem sýna að þeir treysta ekki krónunni og eru til í það að hoppa af vagninum á hvaða augnarbliki sem er.  Þessi skakka staða krónunnar er nær 500 milljarðar.  Nær ómögulegt myndi reynast að greiða út þá upphæð í erlendum gjaldeyri ef eftir því væri gengið öllu í einu, jafnvel þótt allir bankarnir og Seðlabankinn leggðust á eitt til þess að bjarga krónunni, sem þeir myndu ekki gera fyrr en hún hefði fallið verulega, því að þá hafa þeir fengið drjúgan gengishagnað á gjaldeyriseign sína.  Opinberlega lítur þá svo út að bankarnir hafi "bjargað" krónunni frá árásum vondu karlanna úti í heimi, en hvernig má það þá vera að bankarnir græði á öllu saman fyrst þeir fórna sér á þennan hátt?

Vaxtalækkun er eina leiðin

Það er einungis ein leið til þess að taka strax á þessum uppsafnaða vanda krónunnar: að Seðlabankinn lækki strax stýrivexti að einhverju viti, t.d. um 2%.  Hver heldur að einkaneysla rjúki upp við það að Seðlabankinn lækki stýrivexti úr 14% í 12% ?  Þeir hljóta að vera fáir.  Með verðbólgunni eru þetta ótrúlega háar tölur og það tekur enginn slík lán ótilneyddur.  Ákveðin keðjuverkun færi af stað, þar sem snarminnkaður vaxtamunur gerir það að verkum að það borgar sig ekki endilega fyrir erlenda aðilann að taka lengur áhættuna á því að eiga lengur krónubréf.  Því innleysa þeir framvirku samningana sem eru á móti krónubréfunum og æ færri fjárfestar fást til þess að halda úti skuldabréfum í íslenskum krónum.  Þeir íslensku bankar sem lengst hafa gengið í að útvega krónubréfin fá stærsta skellinn, jafnvel þótt þeir séu baktryggðir að hluta, því að einhver er alltaf ábyrgur fyrir aðgerðinni sjálfri.

Því miður, þá er þessi skellur óumflýjanlegur. Líklegt er að allt tal um að taka Evru upp sem gjaldmiðil aukist á Íslandi í kjölfarið. Krónan reyndist okkur vel, en varla verður feig forðað einu sinni enn. Við förum þó altént ekki í Evrópusambandið.

Ritað í nóvember og desember 2006 (fyrir gengissig).

Óvænt og öðruvísi?

Upphaf bloggs míns átti að vera mjög hógvært, en þá kemur í ljós að stjörnukort fæðingar- augnabliksins sýnir t.d. nákvæma Sól/Úranus samstöðu 14° í Fiskum, þannig að þessi síða verður vel hugsanlega nokkuð skrýtin. Hún er hugsuð sem útrás fyrir skrif um áhugamál eins og stjörnuspeki (aðallega þjóða og hópa), hagkerfin, mannskepnuna, heilsu, útivist, sálartetrið og alls kyns dellur. Sjáum hvernig til tekst!