Fjögur þetta og fjögur hitt

Þessi listi minn og lýsingar sýnir einhvern stríðs- og neyðarfíkil, sem ég vona að fólk haldi ekki að ég sé. En látum það flakka. Jóna Ágústa súperbloggari hvatti mig til þessa:

Fjögur störf sem ég hef unnið um ævina

·         Flugafgreiðslumaður á Reykjavíkurflugvelli. Kvenfuglabjarg við hringlaga bókunar- símaborðið var alltaf skemmtilegt. Það, fimm systur mínar og eiginkona hefur án efa gefið mér smá- skilning á konum.

·         17 ára háseti á skuttogaranum Vigra RE-71. Ældi í tvo daga í fernu sem hvolfdi í kojunni. Úti í tvær vikur í senn og á 17. júní. Innilokunar- martraðir í efri koju káetunnar, fyrir ofan keðjureykingamann. Kærastan hélt fram hjá mér á meðan. Bömmer, en lærði þó að meta sjómannsstarfið að verðleikum. Kallaður „stúdentinn“.

·         Skógarhöggsmaður í N- Ameríku. Sagaði háan skóg við annan mann þar til að ég velti fyrir mér hve fljótt ég gæti sagað niður stóla, borð og hvaðeina. Félaginn mundi aldrei óralangr nafn mitt og kallaði bara upphafsstafinn „ææææ“ þegar hann felldi tré. Ég fékk frelsi frá hrútleiðinlegu lögfræðibókunum út lífið!

·         Ofnasölumaður fyrir Funa- ofna í Hveragerði (sem brann!). Reyndi að selja hitakatla til bænda í brakandi þurrki og heytíð á austurlandi, þar til einn æstur bóndinn öskraði á mig veifandi heykvíslinni: „Helvítis sölumenn að sunnan!“. Gafst upp og fór á Atlavíkurskemmtunina frægu með Stuðmönnum og Ringó Starr.

Fjórar bíómyndir sem ég held upp á 

·         Apocalypse now hans Coppola. Verður að sjá í risa- sal (sá fyrst í New York).

·         Black Hawk Down. Nær sannsöguleg, sýnir á spennandi hátt hvernig hernaður BNA í Afríkulöndum getur klúðrast.

·         Underground. Kostuleg paródía um eitt og annað, líka stríð. Eignist videóið.

·         An English Patient. Stríð og tilfinningar, leikið eins og best gerist.

Fjórir staðir sem ég hef búið á

·         Skerjafjörður frá blautu barnsbeini. Bátar, móar og frelsi. Rými og bær í borginni.

·         Fenway Park í Boston. Kakkalakkar í ristinni og á tannburstanum.

·         Kringlan (raðhús hjá Kringlunni). Nálægð við mannlífið og HardRock.

·         Risíbúð á Tómasarhaga. Rómantískar háskólastundir, byrjað að búa.

Fjórir sjónvarpsþættir sem mér líkar

·         Two and a half men. Mannleg kaldhæðni að mínu skapi.

·         Heimildarþættir á mánudagskvöldum í ríkssjónvarpinu. Tek þann tíma frá.

·         Air Crash investigated á Discovery. Ótrúlegt hvað veldur flugslysum!

·         Seconds from disaster. Neyðin er alltaf áhugaverð.

Fjórir staðir sem ég hef heimsótt í fríum

·         Chamonix Mont Blanc, Frakklandi. Skíðahamingja frá toppi niður í dal. Alltaf ævintýri. Stórfenglegt að sumri og vetri.

·         Selva, Val Gardena, Ítalíu. Flúði fyrst þangað í snjóflóðunum miklu í Austurríki og hef notið staðarins margoft síðan.

·         Drangajökull tvisvar. Pottlaugin og aðstaðan í Reykjafirði er unaður eftir skíðagöngu yfir jökulinn.

·         Eyjan Maui á Hawaii. Alger Paradís á jörðu en fulllangt í burtu og rándýr. En samt!

 Fjórar síður sem ég skoða daglega fyrir utan blogg

·         Bloomberg viðskiptasíðan. Djúp greining á skýran hátt, líka viðtölin.

·         BBC news. Fréttasetningalistinn er í vafranum ef maður vill, þá sést allt strax.

·         Glitnir gengi. Stundargengi kemur með lítilli töf, krossar líka og línurit.

·         Mbl.is. Góður vefur, punktur (IS). Algjör nauðsyn.

Fernt sem ég held uppá matarkyns

·         Ofnbakaðir humarhalar í hvítlaukssmjöri. Bráðna í munninum.

·         Grófvalsaðir Solgrynhafrar, All bran, hreint skyr, bláberjaskyr og undanrenna. Hollustan alla leið!

·         Bananar, 4 á dag yfir daginn. Aldrei svangur, alltaf klár í hausnum.

·         SS lambalærissneiðar á grillið. Ég man ekki til þess að það hafi klikkað.

  Fjórar bækur sem ég hef lesið oft:

Sögubækur les maður bara einu sinni (oftast hálfar), þannig að þær eru ekki hér.

·         Manias, Panics and Crashes. Charles P. Kindleberger. Biblía efnahagsbóla og hruns í gegn um tíðina. Hjálpaði mér að sjá þetta flest fyrir núna.

·         Þjóðsögur Jóns Árnasonar. Verður ekki úrelt. Draugasögur eru þar bestar.

·         Undercover Economist. Tekur frelsi í viðskiptum í nýjar hæðir.

·         Planets in Transit (Robert Hand). Framtíð og nútíð verður eitt í í þessari stjörnuspekibók. Robert Hand er einstakur.

Bloggari sem ég klukka  

Gunnar Þórðarson frá Hnífsdal. Bjartsýnn ævintýramaður, viðskiptafræðingur, heimspekingur og heimshornaflakkari, nú í Úganda. Lesið sannar sögur hans í réttri röð. Hann á efni í mörg bindi, því að nýtt verður alltaf til.

Fréttablaðið: ekki hluti frjáls markaðar

Fréttablaðinu er enn troðið inn í lúguna heima hjá mér, þrátt fyrir ítrekaða höfnun mína á því. Það er ekki nema von að blað sé „mest lesið“ ef það þarf einbeittan vilja og endurteknar beiðnir til þess að fá blaðinu ekki þröngvað upp á sig, með öllu því ruslfargani sem það skapar. Aðalástæðan fyrir andstöðu minni við þessa afhendingu er sú, að hún er ekki hluti frjáls markaðar. Einokun er til ills, hvar sem hún kemur fram. Þegar stærstu markaðasaðilar misnota einokunaraðstöðu sína til þess að brjóta niður frjálst markaðskerfi með því að prenta „ókeypis“ dagblöð og eyðileggja virkni auglýsingamarkaðar, þá ber að hafna því eindregið. Að minnsta kosti að láta ekki blekkjast til þess að halda að þetta sé frítt, frekar en nokkuð annað í heimi hér. Heldur fólk að allir blaðamenn á Fréttablaðinu, skrifstofufólk og prentarar mæti til sjálfboðavinnu á hverjum degi? Svarað er til varnar að auglýsingar borgi vitleysuna, en það er öðru nær. Milljörðum er mokað í einokunarofninn til þess að kaupa sér markaðsvöld til framtíðar. Auglýsendum er ekki gert annað fært en að hoppa upp í þennan vagn, sem hægir á öðrum vögnum á meðan.

Systurblað Fréttablaðsins í Danmörku, „Nyhedsavisen“ sprakk sem betur fer með hvelli, en því miður ekki fyrr en það var búið að rústa auglýsingamarkaðinum og láta fjölda Dana halda að hægt sé að fá eitthvað frítt. Hér á landi er Fréttablaðs- fríveiran búin að taka sér bólfestu og fjölga sér ótæpilega, sem sannar fyrir einokunarveldinu að fjárausturinn hafi borgað sig.

Ef lesendum er annt um frjálst hagkerfi og þeir vilja stefna að fullkomnum markaði, þá þurfa þeir að ákveða sjálfir hvaða fjölmiðil þeir vilja kaupa. Ef aðrir ákveða það fyrir þig, þá er það ekki frelsi, heldur ánauð.

Fallin spýtan

Fall krónunnar og bankanna mun eflaust koma út á mismunandi hátt í sögubókunum. Umræður í Silfri Egils í dag ollu því að ég tók saman þessa útgáfu af sannleikanum, eins og hann birtist mér í fyrra og í ár:

Viðskiptahalli Bandaríkjanna skóp umframfjármagn sem var gírað upp í ótrúlegar stærðir, m.a. með skuldabréfavafningum. Japanir og aðrar lágvaxtaþjóðir lánuðu svimandi fjárhæðir til vaxtamunarviðskipta. Fjármagnið leitaði hæstu ávöxtunar með mesta öryggi og það fannst m.a. á Íslandi, sem var með nálægt hæstu stýrivöxtum  á vestrænum markaði og með AAA einkunn eins og US Federal Reserve og Exxon Mobil. Því hentaði öryggi Íslands inn í blandaða skuldabréfavafninga.  Mikið umframfjármagn varð til hjá flestum bönkum og var það lánað út ótæpilega.

Hærri vextir, meiri vinsældir krónunnar

Þegar að kreppti þá hækkaði samt Seðlabankinn vexti þannig að skuldum yrði velt áfram en kæmu ekki á gjalddaga, sem yrði of erfitt fyrir krónuna. Erlendir lánveitendur gáfu því meiri slaka á hengingarólina, þar sem ólíklegt var að stýrivextir yrðu lækkaðir hér í bráð. Stóri áhrifavaldurinn var og er stýrivaxtaákvörðun Seðlabankans, sem ákveður vinsældir krónunnar. Hækkun stýrivaxta eykur skammtímavinsældir krónunnar og styrkir hana, en lækkun skapar flótta frá krónunni og gengislækkun. Uppsafnaður vandi marghækkaðra stýrivaxta veldur heiftarlegu ójafnvægi og skuldasöfnun með afleiðingum sem eru rétt byrjaðar að birtast.  

Alþjóðlegt fjármagnsflæði með uppgíruðu bankafólki ræður semsagt ferðinni í efnahagsmálunum, en staðbundnir stjórnmálamenn á t.d. Íslandi, Spáni eða á Nýja- Sjálandi halda því enn fram að grunnþættir efnahagslífsins eins og einkaneysla ráði mestu um hag þjóðarskútunnar.

Í átt til leiðréttingar

Lækningin hefst með lækkun stýrivaxta Seðlabankans, en bataferlið er langt og erfitt, því að í kjölfarið kemur mikið gengisfall í viðbót við 40% fallið sem orðið hefur á rúmu ári. Krónan verður afar óvinsæl þegar ávöxtun í vaxtamunarviðskiptum verður orðin verulega neikvæð. Raunveruleg staða eigin fjár  banka og fyrirtækja almennt er smám saman að rata í bækurnar, þar sem fall virðis fasteigna, verðbréfa og viðskiptavildar snarminnkar eignirnar, svo að heildar- nettóskuldir færast úr tvö þúsund milljörðum króna, eflaust í amk. 4-5 þúsund milljarða þegar upp er staðið, þar sem lokauppgjör vandræðanna er enn eftir. Það eru fjórir til fimm með 12 núllum, sem er margföld landsframleiðsla Íslands á ári.

Hefði það verið hefðin sú, hefði allt farið betur

Nú er „hefði-“ kórinn kominn á fullt: Allt hefði verið betra, hefðum við ekki selt bankana, byggt virkjanir og álver á fullu og framselt húsin okkar til bankanna. Hefðum víst átt að vera spök í gamaldags skömmtunar- og regluveldi ríkisins.  Við því er helst að segja: Það gerðist ekki , frekar en að Hitler hafi verið skotinn í upphafi stríðsins. Enginn veit hvernig hefði farið hefði Ísland ekki tekið eins hraustlega á í uppgíraðri áhættutöku og eyðslu, sem var gerð möguleg með háum stýrivöxtum, kallandi á allt skammtímaáhættufé heimsins til vistunar hér. En snemma ársins 2007 var mörgum ljóst (þmt. mér) að ferlið hafði snúist við, að endurgreiðslur krónubréfa, aukinn gjaldeyrisforði og lækkun stýrivaxta þyrftu að vera forgangsatriði, en bankar, ríki og fjárfestar sungu í samróma kór sálminn um að hér væri allt í himnalagi. Enn hefur Seðlabankinn ekki séð ljósið og heldur í þá barnslegu trú að ofur- stýrivextir hér lækki verðbólgu, þegar reynslan hefur marg- sýnt annað.

Neyðin í útlöndum

Bandaríska stjórnin tók yfir veðfyrirtækin Fannie Mae og Freddie Mac, sem bakábyrgðust um helming allra fasteignalána þar vestra. Hluthafarnir misstu allt sitt, en þessi fyrirtæki höfðu verið talin með þeim al- öruggustu vegna stöðu sinnar. Vonandi freistuðust íslenskir lífeyrissjóðir ekki  til þess að eiga í þessum fyrirtækjum.  Breska ríkið yfirtók Northern Rock bankann, þýska ríkið hjálpaði IKB og danska ríkið yfirtók Roskilde bank. Íslenska ríkið hefur enga burði til þess að yfirtaka einn af þremur stóru viðskiptabönkunum hér og ætti ekki að gera það. Hinir ráðdeildarsömu eiga að fá að njóta stöðu sinnar (einstaklingar, bankar og ríki), en þau fyrirtæki sem fóru offari í sjúklegri áhættutöku erlendis eiga að fara á hausinn, án þess að við hin verðum neydd til þess að kaupa hræið á uppblásnu verði eins og úreltan kvótabát. Það er nóg með að „íslensku“ bankarnir mjólki hvern dropa úr krónunni á hverju misseri núna með tilbúnu flökti með gjaldeyrinn („að verja eigin féð“ en allt í einu ekki) og græði milljarðatugi á verðbólgunni.

Aðrir pissuðu í skóinn þinn

Það eru jafnan helst almennir borgarar sem farast í stríðum núorðið, en lítill hluti hermanna og nær engir herforingjar. Eins er það almenningur sem mun mest finna fyrir þessum bardögum, minna þeir sem stunda þá og varla þeir sem hófu þá. Þeir fengu pottþétta starfslokasamninga og finnast á Cayman- eyjum næstu þrjú árin, þangað til að fasteignir fást á spottprís hér með góðum lánakjörum, baktryggðum af íslenska ríkinu.

Ógnvænleg efnahagsþróun

Þróunaraðstoð á tilvistarkreppufundi

Nú funda um 800 samtök og þjóðir í Accra í Afríkuríkinu Ghana til þess að meta og reyna að bæta skilvirkni þróunaraðstoðar. Niðurstaða forfunda á staðnum lá þegar fyrir: það er langt frá því að þúsaldarmarkmið þróunaraðstoðarinnar hafi náðst eða náist í bráð. Flest er að sem verið getur að, helst þó skortur á skilvirni.  Þúsundum milljarða króna er mokað árlega í þessa ógnarhít, sem æ fleiri þiggjendur eru sammála um að sé til óþurftar í þeirra landi. Þiggjandi þjóðir ná ekki að brjótast til sjálfsbjargar í styrkjakerfinu, heldur hafa viðskipti,  verslun og tollfríðindi komið þjóðum á réttar brautir.

Fulltrúar um 400 borgaralegra hjálparsamtaka halda einnig ráðstefnu samhliða hinni. Markmiðið er að berjast  gegn fátækt, sem á að takast með gegnsæi, ábyrgð og árangur í þróunaraðstoð, en það næst hreinlega ekki.

Kröfur vestrænna gefenda fylgja aðstoðinni t.d. um almenn mannréttindi og gegn kynjamisrétti, en illa gengur að spyrða þetta saman. Aftur á móti hafa nýir aðilar til aðstoðar komið til sögunnar, aðallega Kína og ýmiss olíuríki. Þeir reisa brýr og vegi, byggingar og flókin kerfi, gegn því að fá að kaupa olíu en án nokkurrra krafna, ss. þær sem nefndar voru. Sú stefna gengur vel upp, sérstaklega í Afríku, sem virðist helst vilja kveðja aðal- gefandann mikla, Evrópusambandið, sem er helsti stuðningsaðili ráðstefnunar í Accra.

Nú er svo komið að kröfur um skilvirkni gerast svo háværar að sumar þjóðir eins og Bretar stöðva flæðið tímabundið. Spilling og sóun hafi keyrt um þverbak. Sérfræðingaveldið fóstrar sig sjálft, þannig að skil verkefna eru afar rýr. Ásókn gefenda í að koma peningunum til þiggjenda er það mikil, að t.d. Ghana samdi um að hafa tvo heimsóknar- lausa mánuði á ári til þess að hafa tíma fyrir fjárlögin.  Ein stór samtök Sameinuðu þjóðanna náðu víst að skila af sér 8% af fénu beint til verkefnisþeganna, en hin 92% fóru í hítina, stjórnun og annan kostnað.  

Þróunaraðstoð er komin í heilhring. Nú vilja ýmsar þiggjandi Afríkuþjóðir fá fjárframlögin beint inn í fjárlögin hjá sér, þar sem þá verði betur hægt að fylgjast með framlögunum og stýra þeim sem skyldi. Ýmiss samtök hafa tekið undir þetta sjónarmið vegna þess að önnur kerfi hafa gersamlega brugðist. En þá er hætt við að íslenskum stjórnmálamönnum reynist erfitt að sannfæra okkur um að rétt sé að færa fimm milljarða af okkar fjárlögum til ýmissa Afríkuríkja, þeim til frjálsrar ráðstöfunar, í stað þess t.d. að greiða íslenskum birgjum heilbrigðiskerfisins skuld ríkisins við þá svo að lyf fáist afgreidd á Íslandi.

Á meðan munu sendinefndirnar stóru í Ghana, með allt að 1000 manns í hverri, komast að gagnmerkri útvatnaðri niðurstöðu um það hvernig útrýma eigi fátækt í heiminum.

 

Hér á eftir fylgjagreinar og tenglar um þetta efni. Fyrst ber að nefna Helmut Reisen, doktor frá Kölnarháskóla og prófessor í alþjóðahagfræði við Basel- háskólann. Hann er yfirmaður rannsókna hjá Þróunarsetri OECD. Hann skrifar greinina sem fylgir hér á eftir í listanum.

Helmut Reisen is head of reseach of the OECD Development Centre and will coordinate the first OECD Global Development Outlook, to be published in 2010

Many development organisations are working on the Millennium Development Goals, but will any of them be held accountable when the targets are not met? This column introduces the importance of mapping the “global development finance non-system” in order to identify agencies’ overlap, activity duplication, and mission creep. International reform will be mammoth task.

Lauslega þýdd niðurstaða Dr. Helmuts Reisen í grein hans:

Raunhæft séð, þá verða umbætur að hefjast utan frá, þar sem tengdir hagsmunir til viðhalds félaga eru mjög miklir. Rjúfa verður ríkjandi hringamyndun um fylgisemi við stofnanir til þess að ná árangri í því að skera niður og aðlaga núverandi (ekki-) kerfi. Það krefst frumkvæðis á æðstu stigum stjórnsýslu og viðskipta, æðri heldur en á ráðherrastigi, enda eru þeir líklegir til þess að verja „þeirra“ alþjóðlegu samtök eða stofnun. Hin fjölmörgu verkefni á heimsmælikvarða sem stjórnmálaleiðtogar heimsins standa frammi fyrir í dag verða ekki leyst á meðan stofnanir gærdagsins fjölfaldast með nýjum þáttakendum. Ný nálgun á alþjóðlegri stjórnun krefst einfaldaðs kerfis fjölþjóða þróunaraðstoðar sem er heildrænna og gefur skýrari mynd en hingað til.

Conclusion

Realistically, reform must start from outside, as vested interests in agency survival are strong. To make advances in streamlining the current (non-) system, existing circles of institutional patronage need to be broken. This requires a summit-level initiative that goes beyond the level of ministers (who are likely to defend ‘their’ international organisation). The many global tasks confronting world political leaders today – such as poverty reduction, global health, education for all, a clean environment – cannot be solved when yesterday’s institutions duplicate with new players. New approaches to global governance require a more inclusive, representative, and simplified system of multilateral development finance.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Hér eru ýmsar greinar um ráðstefnuna í Accra og tenglar í greinar:

Skýr grein Helmuts Reisen:   En route to Accra: The global development finance non-system:

 http://www.voxeu.org/index.php?q=node/1536

---(Fyrst tengillinn, svo heitið fyrir neðan:)

http://ipsnews.net/news.asp?idnews=43750

DEVELOPMENT: Accra Agenda for Action - A Step Backwards?

http://www.eepa.be/wcm/content/view/784/1/

IPS News - DEVELOPMENT: CRUCIAL ROLE FOR EU AT ACCRA MEET ON AID

http://allafrica.com/stories/200809010273.html

Africa: Donor Aid Talks Open in Accra

http://allafrica.com/stories/200809020361.html

Sierra Leone: Building Peace

http://wdev-newsblog.blogspot.com/2008/09/aid-effectiveness-us-and-japan-are.html

Aid Effectiveness: US and Japan are blocking progress, says Oxfam

 

http://wdev-newsblog.blogspot.com/2008/08/civil-society-at-oecd-high-level-forum.html

Civil Society at OECD High Level Forum on Aid Effectiveness in Accra

 

http://www.mg.co.za/article/2007-05-18-china-factor-changes-rules-of-africa-aid-game

China factor changes rules of Africa aid game

http://www.aefgh.org/index.php?option=com_content&task=view&id=98&Itemid=2

Churches demand real development not bad aid

http://www.aefgh.org/index.php?option=com_content&task=view&id=97&Itemid=2

WOMEN’S FORUM STATEMENT:
Recommendations for Action on Development Effectiveness in Accra and beyond

http://www.oecd.org/document/47/0,3343,en_2649_3236398_39448751_1_1_1_1,00.html

Steering Committee for the Third High Level Forum on Aid Effectiveness

http://www.voxeu.org/index.php?q=node/1192

How to spend it: Sovereign wealth funds and the wealth of nations

http://wdev-newsblog.blogspot.com/2008/08/accra-decent-work-essential-to.html

Accra: Decent Work essential to effective development aid

http://astromix.blog.is/blog/astromix/entry/380002/

Þróunarlaus aðstoð

 

Ýmsir punktar úr greinunum sem fylgja:

Benefits from China’s Africa engagement – more investment in infrastructure – and from new global funds – improved health outcomes – are tangible.

“The Accra High Level Forum cannot ignore the failure of their development policies and practices, particularly those related to gender equality and women’s empowerment.  “

„One of the concerns is that the AAA fails to allocate resources and to bind donors to work on gender equity and women's rights."

Aid cannot be detached from the larger context of global trade and the financing system.
The consequences of a weak AAA could be inaction in improving aid quality and impact.

„…consistent with international commitments on gender equality, human rights, disability, and environmental sustainability.“

„…it fails in explicitly recognising the need to allocate resources and to bind support from the donor community“.

existing targets are monitored by indicators defined by the World Bank, which are widely contested by CSOs and women’s organisations.  

The Accra Women’s Forum participants believe that there is no aid effectiveness without development effectiveness. Aid effectiveness without a gender equality and women's rights perspective will not lead to effective development and will not contribute to reduce poverty, inequalities and the achievement of the MDGs.

The Aid Effectiveness process continues towards 2010 by which time the Paris principles will need to be met

To deliver donors’ commitment to increase Official Development Assistance (ODA) to 0.7% of their GNP. In addition, aid should be additional to debt relief, and should be in ther form of grants, not loans.

"It is not about effectiveness, it is about making aid more efficient for donors and financial institutions. Being efficient is not bad per definition, but it is a different concept from effectiveness. Enrolling a large group of girls in school in a short period of time is not effective aid when the quality of education is poor. They don't learn anything."

The Reality of Aid Secretariat noted in its 2008 report, "The reality of aid in 2008 is that it continues to fail to promote human development for the eradication of poverty, based on the core values of human rights, democracy, gender equality and environmental sustainability. This is despite the appearance of progress in the form of high-profile debt cancellations, new aid pledges, and the signing of the Paris Declaration on aid effectiveness."

Bishop Dandala said that Churches and international faith-based organisations long for the day when aid is not necessary and they are demanding justice and real development for the poor, not bad charity.